Μελίνα Μερκούρη: 25 χρόνια χωρίς την Ελληνίδα που συγκίνησε τον κόσμο

Τη Μελί­να Μερ­κού­ρη, την Ευρω­παία που γεν­νή­θη­κε και πέθα­νε Ελλη­νί­δα, που έλαμ­ψε στο θέα­τρο και τον κινη­μα­το­γρά­φο, που η χού­ντα της αφαί­ρε­σε την ελλη­νι­κή ιθα­γέ­νεια για τον αντι­δι­κτα­το­ρι­κό της αγώ­να, τη γυναί­κα που ορα­μα­τί­στη­κε την επι­στρο­φή των Γλυ­πτών του Παρ­θε­νώ­να, άντε­ξε 16 ανα­σχη­μα­τι­σμούς ως υπουρ­γός Πολι­τι­σμού των κυβερ­νή­σε­ων Ανδρέα Παπαν­δρέ­ου και ίδρυ­σε τα Δημο­τι­κά Περι­φε­ρεια­κά Θέα­τρα, τη Μελί­να, όπως έγι­νε γνω­στή εντός και εκτός συνό­ρων και για χάρη της το Μπρό­ντ­γου­εϊ κρά­τη­σε κλει­στά τα θέα­τρά του, τιμά το υπουρ­γείο Πολι­τι­σμού με σει­ρά εκδη­λώ­σε­ων, με αφορ­μή τα 25 χρό­νια από τον θάνα­τό της, που συμπλη­ρώ­νο­νται σήμε­ρα 6 Μαρτίου.

Η Μελί­να Μερ­κού­ρη, η Ελλη­νί­δα που συγκί­νη­σε τον κόσμο υπήρ­ξε μία από τις κορυ­φαί­ες φυσιο­γνω­μί­ες του ελλη­νι­κού θεά­τρου και κινη­μα­το­γρά­φου και ηγε­τι­κή μορ­φή του αντι­δι­κτα­το­ρι­κού αγώνα.

Ήταν η γυναί­κα που έκα­νε γνω­στή στα πέρα­τα του κόσμου την Ελλά­δα όσο καμία άλλη. Η Μελί­να του «Ποτέ την Κυρια­κή» που ανα­στά­τω­σε τις Κάν­νες με το συρ­τά­κι, η Μελί­να του αντι­δι­κτα­το­ρι­κού αγώ­να που ενό­χλη­σε τους συνταγ­μα­τάρ­χες σε βαθ­μό που της αφαί­ρε­σαν την ιθα­γέ­νεια, η Μελί­να των Γλυ­πτών του Παρ­θε­νώ­να που διεκ­δί­κη­σε την επι­στρο­φή τους μέχρι το θάνα­το της, η Αμα­λία — Μαρία (όπως τη βάφτι­σαν) Μερ­κού­ρη, η υπουρ­γός Πολι­τι­σμού των κυβερ­νή­σε­ων του Ανδρέα Παπανδρέου.

Σπά­νια ένας άνθρω­πος, μόνο με το μικρό του όνο­μα, μένει στη συνεί­δη­ση του κόσμου και η Μελί­να Μερ­κού­ρη το είχε κατα­φέ­ρει. Ήταν η Μελί­να της «Στέλ­λας», η Ίλια στα «Παι­διά του Πει­ραιά», η «Μήδεια», η «Φαί­δρα», η παρηκ­μα­σμέ­νη σταρ Αλε­ξάν­δρα ντελ Λάγκο στο θεα­τρι­κό «Γλυ­κό που­λί της νιότης».

Πίστευε ακρά­δα­ντα ότι «ο πολι­τι­σμός είναι η βαριά βιο­μη­χα­νία μας». Ότι είναι ένα σοβα­ρό εξα­γώ­γι­μο προ­ϊ­όν και ότι έχει μεγά­λη σημα­σία και αξία η ανά­δει­ξή του. «Η Ελλά­δα πρέ­πει να πρω­τα­γω­νι­στεί για τον Πολι­τι­σμό. Η Ελλά­δα αυτό είναι. Η κλη­ρο­νο­μιά της, η περιου­σία της. Και αν το χάσου­με αυτό δεν είμα­στε κανείς» είχε πει η ίδια σε μια συνέ­ντευ­ξη της στην ΕΡΤ.

 

Ο αγώνας για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα

Ορα­μα­τι­ζό­ταν μέχρι τον θάνα­τό της την επι­στρο­φή των Γλυ­πτών του Παρ­θε­νώ­να από το Βρε­τα­νι­κό Μου­σείο. Η ίδια ξεκί­νη­σε την εκστρα­τεία θίγο­ντας το θέμα επί­ση­μα στη Διε­θνή Διά­σκε­ψη Υπουρ­γών Πολι­τι­σμού της UNESCO τον Ιού­λιο του 1982 στο Μεξι­κό. «Πρέ­πει να κατα­λά­βε­τε τι σημαί­νουν τα Γλυ­πτά του Παρ­θε­νώ­να για μας», δήλω­νε. «Είναι το καμά­ρι μας. Είναι οι θυσί­ες μας. Είναι το υπέρ­τα­το σύμ­βο­λο ευγέ­νειας. Είναι φόρος τιμής στη δημο­κρα­τι­κή φιλο­σο­φία. Είναι η φιλο­δο­ξία και το όνο­μά μας. Είναι η ουσία της ελλη­νι­κό­τη­τάς μας». Και τόνι­ζε «Αν με ρωτή­σε­τε εάν θα ζω όταν τα Γλυ­πτά του Παρ­θε­νώ­να επι­στρέ­ψουν στην Ελλά­δα, σας λέω πως ναι, θα ζω. Αλλά κι αν ακό­μη δεν ζω πια, θα ξαναγεννηθώ».

Προ­κει­μέ­νου να υπο­βοη­θη­θεί το αίτη­μα της επι­στρο­φής των Γλυ­πτών, το 1989 προ­κή­ρυ­ξε δια­γω­νι­σμό για την κατα­σκευή ενός νέου Μου­σεί­ου της Ακρό­πο­λης, δίνο­ντας παράλ­λη­λα έμφα­ση στις εργα­σί­ες ανα­στή­λω­σης της Ακρό­πο­λης αλλά και στη διά­σω­ση της πολι­τι­στι­κής μας κληρονομιάς.

Το 1983 έθε­σε το ερώ­τη­μα «Πώς είναι δυνα­τόν μια κοι­νό­τη­τα που στε­ρεί­ται την πολι­τι­στι­κή της διά­στα­ση να μπο­ρεί να ανα­πτυ­χθεί;» ενώ­πιον των υπουρ­γών Πολι­τι­σμού της τότε ΕΟΚ, σημειώ­νο­ντας πως ο πολι­τι­σμός «είναι η ψυχή της κοι­νω­νί­ας» και πως η ευρω­παϊ­κή ταυ­τό­τη­τα «βρί­σκε­ται ακρι­βώς στο σεβα­σμό της ιδιαι­τε­ρό­τη­τας και στο να δημιουρ­γή­σου­με ένα παρά­δειγ­μα ζωντα­νό μέσα από ένα διά­λο­γο των πολι­τι­σμών της Ευρώ­πης. Η φωνή μας είναι και­ρός να ακου­στεί με την ίδια δύνα­μη όπως αυτή των τεχνο­κρα­τών. Ο πολι­τι­σμός, η τέχνη και η δημιουρ­γία, δεν είναι λιγό­τε­ρο σημα­ντι­κά από το εμπό­ριο, την οικο­νο­μία, την τεχνο­λο­γία». Έτσι ξεκί­νη­σε ο θεσμός της «Πολι­τι­στι­κής Πρω­τεύ­ου­σας της Ευρώ­πης», που υλο­ποι­ή­θη­κε το 1985 με πρώ­τη Πολι­τι­στι­κή Πρω­τεύ­ου­σα την Αθήνα.

 

«Στέλλα», «Φαίδρα», «Ilya darling»

Γεν­νη­μέ­νη τον Οκτώ­βριο του 1920 η Μελί­να Μερ­κού­ρη ήταν η αγα­πη­μέ­νη εγγο­νή του δημάρ­χου Αθη­ναί­ων Σπύ­ρου Μερ­κού­ρη και κόρη του βου­λευ­τή της ΕΔΑ και υπουρ­γού Στα­μά­τη Μερκούρη.

Σπού­δα­σε θέα­τρο στη Δρα­μα­τι­κή Σχο­λή του Εθνι­κού (1943–46) και έκα­νε το ντε­μπού­το της στη σκη­νή το 1945 με το ρόλο της Λαβί­νια στο έργο του Ευγέ­νιου Ο’ Νηλ «Το πέν­θος ται­ριά­ζει στην Ηλέ­κτρα» (θία­σος Κατε­ρί­νας, θέα­τρο «Κεντρι­κόν»).. Η πρώ­τη της όμως μεγά­λη επι­τυ­χία έρχε­ται με το «Λεω­φο­ρεί­ον ο πόθος» του Τένε­σι Ουί­λιαμς, παρά­στα­ση του «θεά­τρου τέχνης», όπου ερμη­νεύ­ει τον ρόλο της Μπλάνς Ντι­μπουά (1949). Συνε­χί­ζει τη συνερ­γα­σία της με τον Κάρο­λο Κουν και το «Θέα­τρο Τέχνης» και εμφα­νί­ζε­ται σε έργα των Άλντους Χάξ­λεϊ, Άρθουρ Μίλερ, Φίλιπ Τζόρ­νταν και Αντρέ Ρουσέν.

Ακο­λου­θεί μια περί­ο­δος που ζει στο Παρί­σι, όπου εμφα­νί­ζε­ται σε μπουλ­βάρ των Ζακ Ντε­βάλ και Μαρ­σέλ Ασάρ. Εκεί γνω­ρί­ζει τον Ζαν Κοκτώ, τον Ζαν Πωλ Σαρτρ, την Κολέτ και τη Φραν­σουάζ Σαγκάν. Το 1953 παίρ­νει το έπα­θλο «Μαρί­κα Κοτοπούλη».

Δύο χρό­νια αργό­τε­ρα, με την επι­στρο­φή της στην πατρί­δα, της γίνε­ται η πρό­τα­ση να πρω­τα­γω­νι­στή­σει στη «Στέλ­λα» του Μιχά­λη Κακο­γιάν­νη. Η εμφά­νι­σή της στο φεστι­βάλ Καν­νών το 1956 θα είναι μοι­ραία, αφού εκεί θα γνω­ρί­σει τον Αμε­ρι­κα­νό σκη­νο­θέ­τη Ζυλ Ντασ­σέν, κατο­πι­νό σύντρο­φό της διά βίου, ο οποί­ος και τη σκη­νο­θέ­τη­σε στις ται­νί­ες «Ποτέ την Κυρια­κή» (1960), «Φαί­δρα» (1962), «Τοπ­κα­πί» (1964) και «A Dream of Passion» (1978).

Με τον ρόλο της Ίλια στο «Ποτέ την Κυρια­κή» αλλά και τη θεα­τρι­κή μετα­φο­ρά του έργου στη Νέα Υόρ­κη – Ilya darling, η Μελί­να Μερ­κού­ρη απο­κτά πλέ­ον διε­θνή φήμη. Για τη συμ­με­το­χή της στην ται­νία θα πάρει στις Κάν­νες το βρα­βείο γυναι­κεί­ας ερμη­νεί­ας (μαζί με την Ζαν Μορό για το Moderato Cantabile).

Η Μελί­να Μερ­κού­ρη πάλε­ψε για την ανα­τρο­πή της χού­ντας από το εξω­τε­ρι­κό όπου βρι­σκό­ταν. Για την αντι­δι­κτα­το­ρι­κή της δρά­ση, η χού­ντα θα της αφαι­ρέ­σει την ελλη­νι­κή ιθα­γέ­νεια στις 12 Ιου­λί­ου του 1967. Εκεί­νη θα απα­ντή­σει με το ιστο­ρι­κό πλέ­ον: «Γεν­νή­θη­κα Ελλη­νί­δα και θα πεθά­νω Ελληνίδα».

Με την απο­κα­τά­στα­ση της Δημο­κρα­τί­ας γύρι­σε στην Ελλά­δα και πολι­τεύ­τη­κε. Εκλέ­χθη­κε με το ΠΑΣΟΚ το 1981 και ανέ­λα­βε καθή­κο­ντα υπουρ­γού Πολι­τι­σμού, αξί­ω­μα που δια­τή­ρη­σε ως το τέλος της πρώ­της οκτα­ε­τί­ας των κυβερ­νή­σε­ων Παπανδρέου.

Στην είδη­ση του θανά­του της, στις 6 Μαρ­τί­ου του 1994, ο διε­θνής Τύπος προ­έ­βη σε ανα­λυ­τι­κά αφιε­ρώ­μα­τα για τη ζωή της, ενώ στο Μπρό­ντ­γου­εϊ τα θέα­τρα παρέ­μει­ναν κλει­στά την ώρα που πάνω από ένα εκα­τομ­μύ­ριο συγκι­νη­μέ­νοι πολί­τες την συνό­δευαν στην τελευ­ταία της κατοι­κία, στο Α΄ Νεκρο­τα­φείο. Κηδεύ­τη­κε με τιμές αρχη­γού κράτους.

 

25 χρόνια μετά, Μελίνα σε θυμόμαστε – Εκδηλώσεις μνήμης από το υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού

Τη μνή­μη της Μελί­νας Μερ­κού­ρη «από τις πλέ­ον εμβλη­μα­τι­κές προ­σω­πι­κό­τη­τες που ταυ­τί­στη­καν με τον ελλη­νι­κό πολι­τι­σμό, γνω­στή με το μικρό της όνο­μα εντός και εκτός των συνό­ρων της χώρας, που διέ­γρα­ψε μια λαμπε­ρή πορεία από τις οθό­νες του σινε­μά στην πολι­τι­κή σκη­νή, φέρ­νο­ντας την προ­σω­πι­κή της ακτι­νο­βο­λία, τη διά­θε­ση ανα­τρο­πής και τον ξεχω­ρι­στό αυθορ­μη­τι­σμό που τη διέ­κρι­νε στην πολι­τι­κή του πολι­τι­σμού» τιμά με σει­ρά εκδη­λώ­σε­ων το υπουρ­γείο Πολιτισμού.

Οι εκδη­λώ­σεις με τίτλο «25 χρό­νια μετά, Μελί­να σε θυμό­μα­στε» ξεκι­νούν σήμε­ρα Τετάρ­τη 6 Μαρ­τί­ου με την προ­βο­λή της ται­νί­ας «Στέλ­λα» και συζή­τη­ση με τους «κοντι­νούς της ανθρώ­πους», τους συνερ­γά­τες της Μανου­έ­λα Παυ­λί­δου, Χρι­στό­φο­ρο Αργυ­ρό­που­λο, Μάνο Ζαχα­ρία και Στέλ­λα Χρυ­σου­λά­κη. Η εκδή­λω­ση θα πραγ­μα­το­ποι­η­θεί από 18:00–21:00 στην Ται­νιο­θή­κη της Ελλά­δας (Ιερά Οδός 48 & Μεγ. Αλε­ξάν­δρου 134–136).

Στο προ­σε­χές διά­στη­μα το Υπουρ­γείο Πολι­τι­σμού και Αθλη­τι­σμού θα πραγ­μα­το­ποι­ή­σει δύο ακό­μη εκδη­λώ­σεις μνή­μης για το έργο που άφη­σε πίσω της η Μελί­να Μερ­κού­ρη: τα ΔΗΠΕΘΕ και το Πρό­γραμ­μα Μελίνα.

Μυρ­σί­νη Ζορ­μπά: Η Μελί­να παρα­μέ­νει σύγ­χρο­νη. Ανα­στο­χα­ζό­μα­στε τις πρω­το­πο­ρια­κές της πρωτοβουλίες

Στις πρω­το­πο­ρια­κές πρω­το­βου­λί­ες που ανέ­λα­βε η Μελί­να Μερ­κού­ρη ως υπουρ­γός Πολι­τι­σμού, ανα­φέ­ρε­ται στο μήνυ­μά της η υπουρ­γός Πολι­τι­σμού και Αθλη­τι­σμού Μυρ­σί­νη Ζορ­μπά, που σημειώ­νει: «Οι πρω­το­πο­ρια­κές για την επο­χή πρω­το­βου­λί­ες για το σινε­μά, για το θέα­τρο και τα ΔΗΠΕΘΕ, ο θεσμός της Πολι­τι­στι­κής Πρω­τεύ­ου­σας της Ευρώ­πης, το αίτη­μα για την επι­στρο­φή των Γλυ­πτών του Παρ­θε­νώ­να, το εκπαι­δευ­τι­κό πρό­γραμ­μα Μελί­να απο­τε­λούν κεφά­λαια, των οποί­ων τη θεσμι­κή και πολι­τι­κή σημα­σία αξί­ζει να αναστοχαστούμε».

Όπως χαρα­κτη­ρι­στι­κά τονί­ζει η κ. Ζορ­μπά «η Μελί­να παρα­μέ­νει σύγ­χρο­νη, καθώς υπήρ­ξε η υπουρ­γός που έκα­νε την πρώ­τη από­πει­ρα εκδη­μο­κρα­τι­σμού της κουλ­τού­ρας, διεύ­ρυν­σης του κοι­νού και του πολι­τι­στι­κού του ορίζοντα».

Τέλος, ανα­φε­ρό­με­νη στο σημε­ρι­νό στοί­χη­μα του προ­ο­δευ­τι­κού χώρου για την πολι­τι­σμι­κή δημο­κρα­τία, που θα συμπε­ρι­λά­βει τους απο­κλει­σμέ­νους και τις ευά­λω­τες ομά­δες, η υπουρ­γός σημειώ­νει: «Μελί­να, 25 χρό­νια μετά, σε θυμό­μα­στε. Βλέ­που­με τις συνέ­χειες, και είναι σημα­ντι­κό ότι μετά από ένα τέταρ­το του αιώ­να αυτές υπάρ­χουν, ώστε να μας προ­κα­λούν να θέτου­με τα ερω­τή­μα­τα σε νέες βάσεις κάτω από τις νέες συνθήκες».

 

Πηγή www.in.gr