Οι γειτονιές της Αθήνας έχουν τις δικές τους ιστορίες

Πόσα ξέρε­τε για τις γει­το­νιές της παλιάς Αθή­νας; Πού αντη­χού­σαν κάπο­τε οι ωραιό­τε­ρες νυχτε­ρι­νές καντά­δες, και ποιες ήταν οι αρι­στο­κρα­τι­κές συνοι­κί­ες της πόλης πριν «πάρει τα πάνω του» το Κολω­νά­κι; Ποιοι ήταν και πώς εξα­φα­νί­στη­καν οι κου­τσα­βά­κη­δες του Ψυρ­ρή; Ξεφυλ­λί­ζου­με ένα υπέ­ρο­χο βιβλίο, το “Αθή­να: Ιχνη­λα­τώ­ντας την πόλη με οδη­γό την ιστο­ρία και τη λογο­τε­χνία” των Θανά­ση Γιο­χά­λα και Τόνιας Καφε­τζά­κη (Βιβλιο­πω­λεί­ον της Εστί­ας, 2012) και ανα­κα­λύ­πτου­με γοη­τευ­τι­κές ιστο­ρί­ες από την παλιά Αθήνα.

της Ηρώς Κου­νά­δη

Εξάρχεια

«Γύρω στα 1960, τα Εξάρ­χεια ήταν μια ήσυ­χη γει­το­νιά. Λίγες οι πολυ­κα­τοι­κί­ες, περισ­σό­τε­ρα τα παλιά διώ­ρο­φα με τις ξύλι­νες πόρ­τες και τα μαρ­μά­ρι­να μπαλ­κό­νια. Όταν εκεί­νον τον και­ρό πέρα­σε για πρώ­τη φορά το αστι­κό λεω­φο­ρείο του Γκύ­ζη από την οδό Ζωο­δό­χου Πηγής, έφε­ρε την ίδια ανα­στά­τω­ση που βλέ­που­με στα γού­ε­στερν να φέρ­νουν τα τραί­να στις πόλεις των αποί­κων της Άγριας Δύσης» γρά­φει ο Δημή­τρης Πετσε­τί­δης στο διή­γη­μά του «Το Καφε­νείο» το 1990.

Τα Εξάρ­χεια άρχι­σαν να χτί­ζο­νται τις δεκα­ε­τί­ες του 1870–1880, στα δυτι­κά της Νεά­πο­λης. Πήραν το όνο­μά τους από τον Έξαρ­χο, έναν ηπει­ρώ­τη που είχε το παντο­πω­λείο του στη γωνία των οδών Θεμι­στο­κλέ­ους και Σολω­μού. Στις αρχές του 20ου αιώ­να, η ευρύ­τε­ρη περιο­χή της Νεά­πο­λης και των Εξαρ­χεί­ων ήταν το αθη­ναϊ­κό Quartier Latin, η μπο­έ­μι­κη γει­το­νιά «των ποι­η­τών, των φοι­τη­τών και των τρο­βα­δού­ρων, της νεό­τη­τος, των ειδυλ­λί­ων και των τρα­γου­διών» όπως δια­βά­ζου­με στις «Παληές Γει­το­νιές» που έγρα­ψε ο Κώστας Δημη­τριά­δης το 1946.

Μακρυγιάννη

Μια από τις αθη­ναϊ­κές γει­το­νιές των οποί­ων τα ονό­μα­τα είναι στη γενι­κή (του Ψυρ­ρή και όχι το Ψυρ­ρή, του Γου­δή και όχι το Γου­δή, του Γκύ­ζη και όχι το Γκύ­ζη), πήρε το όνο­μά της από το σπί­τι του στρα­τη­γού Μακρυ­γιάν­νη, που βρι­σκό­ταν στη γωνία των σημε­ρι­νών οδών Μακρυ­γιάν­νη και Αθα­να­σί­ου Διά­κου. Στο σπί­τι αυτό, που χτί­στη­κε το 1834, γευ­μά­τι­σε ο Όθω­νας επι­στρέ­φο­ντας από την περιο­δεία του στη Στε­ρεά Ελλά­δα την ίδια χρο­νιά –ήταν, μάλι­στα, η πρώ­τη επί­ση­μη πρό­σκλη­ση σε γεύ­μα που έλα­βε ο νεα­ρός βασι­λιάς της Ελλά­δας. Κι επει­δή η Ιστο­ρία αγα­πά πολύ τις τρα­γι­κές ειρω­νεί­ες, επτά χρό­νια αργό­τε­ρα, το 1840, σε αυτό το ίδιο σπί­τι πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­καν οι μυστι­κές συνα­ντή­σεις των αντιο­θω­νι­κών και οργα­νώ­θη­κε η επα­νά­στα­ση της 3ης Σεπτεμβρίου.

Η γει­το­νιά άρχι­σε να κτί­ζε­ται μετά τα μέσα του 19ου αιώ­να, γύρω από τα κτή­μα­τα της οικο­γέ­νειας του Μακρυ­γιάν­νη –τα οποία έφτα­ναν τόσο μακριά, που ένα τμή­μα τους παρα­χω­ρή­θη­κε από τον ίδιο τον Γιάν­νη Μακρυ­γιάν­νη στο δημό­σιο για τη δημιουρ­γία του κήπου του Ζαππείου.

Ψυρρή

«Επι­σκε­φτή­κα­με την πιο παλιά συνοι­κία της νέας πόλης, την ονο­μα­ζό­με­νη Ψυρ­ρή, που με τους κατοί­κους και τα σπί­τια της δίνει μια εικό­να από την κατά­στα­ση της πόλης, όπως ξεπε­τά­χτη­κε μέσα από τα ερεί­πια μετά τον απε­λευ­θε­ρω­τι­κό πόλε­μο, στην πλα­γιά της Ακρό­πο­λης. Εδώ συνα­ντά κανείς παλιούς Αθη­ναί­ους, δηλα­δή απο­γό­νους εκεί­νων που κατοι­κού­σαν στην Αθή­να ακό­μα πριν από τον απε­λευ­θε­ρω­τι­κό πόλε­μο» γρά­φει ο γερ­μα­νός ακα­δη­μαϊ­κός Καρλ Κρου­μπά­χερ στο έργο του «Στην Αθήνα».

Τον 19ο αιώ­να ήταν η γει­το­νιά των περι­θω­ρια­κών τύπων της Αθή­νας, των κου­τσα­βά­κη­δων (όνο­μα που προ­ήλ­θε από τον ερι­στι­κό δεκα­νέα του ιππι­κού της οθω­νι­κής περιό­δου, Δημή­τρη Κου­τσα­βά­κη), των μόρ­τη­δων (από το γαλ­λι­κό mort, που σημαί­νει νεκρός, επει­δή εκτε­λού­σαν χρέη νεκρο­θά­φτη το 1854, όταν ξέσπα­σε η επι­δη­μία πανού­κλας) και των τρα­μπού­κων (από τα ομώ­νυ­μα κου­βα­νέ­ζι­κα πού­ρα που τους κερ­νού­σαν οι υπο­ψή­φιοι δημο­τι­κοί άρχο­ντες για να κερ­δί­σουν την υπο­στή­ρι­ξή τους).

Η χαρα­κτη­ρι­στι­κή τους εμφά­νι­ση, με τις αφέ­λειες, το στρι­φτό μου­στά­κι, το μαύ­ρο σακά­κι φορε­μέ­νο μόνο στο αρι­στε­ρό χέρι (για να το ξεφορ­τώ­νο­νται εύκο­λα σε περί­πτω­ση καυ­γά) και τα μυτε­ρά παπού­τσια, έγι­νε «όπλο» στα χέρια του διευ­θυ­ντή της Αστυ­νο­μί­ας Δημή­τρη Μπαϊ­ρα­κτά­ρη, για τον οποίο η Ιστο­ρία θα έγρα­φε ότι ήταν εκεί­νος που κατά­φε­ρε να τους «νική­σει» εξευ­τε­λί­ζο­ντάς τους, και τελι­κά να τους εξα­φα­νί­σει από την γει­το­νιά. Πρώ­τα έπλη­ξε τα στέ­κια τους, τα καφε­νεία και τις ταβέρ­νες της περιο­χής, εν συνε­χεία με μια μεγά­λη ψαλί­δα έκο­βε τις αφέ­λειες και τα (μη φορε­μέ­να) μανί­κια του σακα­κιού τους και τέλος τους ανά­γκα­σε με ένα σφυ­ρί να κατα­στρέ­ψουν οι ίδιοι τα όπλα τους –τα οποία πωλού­νταν εν συνε­χεία για παλιο­σί­δε­ρα στην πλα­τεία Δημο­πρα­τη­ρί­ου. Όποιος αρνού­νταν, ερχό­ταν αντι­μέ­τω­πος με τον βούρ­δου­λα του Μπαϊ­ρα­κτά­ρη –κι επει­δή «μια ξυλιά με το καμ­τσί­κι ειν’ αιώ­νιο ρεζι­λί­κι», ένας προς έναν προ­τί­μη­σαν τελι­κά της φυλα­κής τα σίδε­ρα που ως γνω­στόν «είναι για τους λεβέντες».

Μεταξουργείο

Μία από τις δύο πρώ­τες γει­το­νιές που ανα­πτύ­χθη­καν έξω από το ιστο­ρι­κό κέντρο στα τέλη του 19ου αιώ­να (η άλλη ήταν η Νεά­πο­λη), το Μετα­ξουρ­γείο υπήρ­ξε μια από τις μεσο­α­στι­κές συνοι­κί­ες της Αθή­νας ως τα μέσα του 20ου αιώ­να. Πήρε το όνο­μά της από το εργο­στά­σιο μετα­ξιού που σήμε­ρα στε­γά­ζει την Πινα­κο­θή­κη του Δήμου Αθη­ναί­ων, και το οποίο ιδρύ­θη­κε το 1845. Κατοι­κή­θη­κε –όπως εύκο­λα θα μάντευε κανείς– αρχι­κά από τους εργά­τες που δού­λευαν εκεί, αλλά και σε άλλες βιο­τε­χνί­ες της γύρω περιοχής.

Ήταν, επί­σης, η γει­το­νιά των ιτα­λών τεχνι­τών που έφτια­χναν τα περί­φη­μα καπέ­λα στο γει­το­νι­κό εργο­στά­σιο του Ηλία Που­λό­που­λου, στην Πει­ραιώς. Εκεί­νοι ήταν που σχη­μά­τι­σαν εδώ τις πρώ­τες χορω­δί­ες, οι οποί­ες χάρι­σαν στα­δια­κά στο Μετα­ξουρ­γείο την φήμη της γει­το­νιάς με τις νυχτε­ρι­νές καντά­δες και σερε­νά­τες. Ήταν, επί­σης, η γει­το­νιά των θεά­τρων και εκεί­νη από την οποία ξεκι­νού­σε το απο­κριά­τι­κο Γαϊτανάκι.

Κολωνάκι

Η… αρι­στο­κρα­τι­κή μας γει­το­νιά άρχι­σε να θεω­ρεί­ται τέτοια γύρω στο Μεσο­πό­λε­μο –και ακό­μα περισ­σό­τε­ρο μετά τον Β’ Παγκό­σμιο Πόλε­μο. Μέχρι τότε, ήταν μια αραιο­κα­τοι­κη­μέ­νη περιο­χή που ξεκί­νη­σε να χτί­ζε­ται μόλις το 1860, γύρω από τους αμπε­λώ­νες, τους αγρούς και τις στά­νες που δια­τη­ρού­σαν οι βοσκοί στις πλα­γιές του Λυκα­βητ­τού. Χαρα­κτη­ρι­στι­κό είναι πως η οδός Μαρα­σλή απο­τε­λού­σε για τους Αθη­ναί­ους της πρώ­της δεκα­ε­τί­ας του 20ου αιώ­να τον χώρο περι­πά­του όπου τα πιτσι­ρί­κια τρε­λαί­νο­νταν να κυνη­γούν βατρά­χια στα χαντά­κια του.

Το όνο­μα Κολω­νά­κι οφεί­λε­ται σε μια μικρή κολώ­να του Μεσαί­ω­να που βρέ­θη­κε κοντά στην Πλα­τεία Δεξα­με­νής και ανα­στη­λώ­θη­κε στην Πλα­τεία Φιλι­κής Εται­ρεί­ας. Για τους Αθη­ναί­ους του Μεσαί­ω­να, το κολω­νά­κι αυτό (όπως και άλλα που υπήρ­χαν στην πόλη) προ­λάμ­βα­νε τις επι­δη­μί­ες, και στη­νό­ταν στα σημεία που είχαν θαφτεί δύο δίδυ­μα μοσχά­ρια, τα οποία παρέ­λαυ­ναν, πριν θυσια­στούν, στους δρό­μους της πόλης.

- Δια­φή­μι­ση -

- Δια­φή­μι­ση -

- Δια­φή­μι­ση -