Η παγκοσμιοποίηση, οι δασμοί και το κεφάλαιο χωρίς σύνορα: Μια κριτική ανάλυση της σύγχρονης οικονομικής διαμάχης

του Στέρ­τσου Χαράλαμπου

Εισαγωγή: Η εποχή των εμπορικών πολέμων

Οι εμπο­ρι­κές συγκρού­σεις του 21ου αιώ­να δεν είναι απλές οικο­νο­μι­κές αντι­πα­ρα­θέ­σεις μετα­ξύ κρα­τών. Απο­τε­λούν την εκδή­λω­ση μιας βαθύ­τε­ρης σύγκρου­σης: της έντα­σης μετα­ξύ της παγκο­σμιο­ποι­η­μέ­νης οικο­νο­μί­ας και των εθνι­κών κρα­τών που προ­σπα­θούν να δια­τη­ρή­σουν τον έλεγ­χο. Η πολι­τι­κή των δασμών, όπως αυτή που εφαρ­μό­ζει ο Ντό­ναλντ Τραμπ κατά τη διάρ­κεια της προ­ε­δρί­ας του, δεν είναι μόνο μια στρα­τη­γι­κή κατά της Κίνας, αλλά μια από­πει­ρα αντι­με­τώ­πι­σης των αντι­φά­σε­ων της παγκοσμιοποίησης.

Ωστό­σο, όπως απο­δει­κνύ­ε­ται, οι δασμοί απο­τε­λούν ένα ανα­πο­τε­λε­σμα­τι­κό εργα­λείο σε έναν κόσμο όπου το κεφά­λαιο κινεί­ται χωρίς σύνο­ρα και οι πολυ­ε­θνι­κές εται­ρεί­ες λει­τουρ­γούν πέρα από τους εθνι­κούς περιορισμούς.

---

1. Η παγκοσμιοποίηση και η αποδυνάμωση των εθνικών κρατών

1.1. Το παρελθόν: Ο Ρόλος των κρατών στον καπιταλισμό

Στα παρα­δο­σια­κά οικο­νο­μι­κά μοντέ­λα, τα εθνι­κά κρά­τη είχαν τον έλεγ­χο της οικο­νο­μί­ας μέσω δασμών, φορο­λο­γί­ας και νομο­θε­σί­ας. Ωστό­σο, με την άνο­δο της παγκο­σμιο­ποί­η­σης, αυτός ο έλεγ­χος έχει δια­βρω­θεί. Οι πολυ­ε­θνι­κές εται­ρεί­ες λει­τουρ­γούν σε παγκό­σμια κλί­μα­κα, επι­λέ­γο­ντας τις χώρες με τα πιο ευνοϊ­κά οικο­νο­μι­κά περι­βάλ­λο­ντα (φθη­νή εργα­σία, χαμη­λοί φόροι, καλές υποδομές).

1.2. Η αντίφαση της παγκοσμιοποίησης

Η παγκο­σμιο­ποί­η­ση, όπως επι­ση­μαί­νει ο Joseph Stiglitz, δημιούρ­γη­σε ανι­σό­τη­τες: ενώ οι πλού­σιες χώρες και οι πολυ­ε­θνι­κές ωφε­λή­θη­καν, οι μικρές οικο­νο­μί­ες και οι εργα­ζό­με­νοι αντι­με­τώ­πι­σαν απώ­λεια θέσε­ων εργα­σί­ας και μεί­ω­ση μισθών. Η μετα­νά­στευ­ση των βιο­μη­χα­νιών προς χώρες όπως η Κίνα οδή­γη­σε σε απο­βιο­μη­χα­νι­κο­ποί­η­ση σε Δύση, ιδιαί­τε­ρα στις ΗΠΑ.

---

2. Η Κίνα ως παγκόσμιο εργοστάσιο

2.1. Το υβριδικό μοντέλο του κρατικού καπιταλισμού

Η Κίνα ανέ­πτυ­ξε ένα μοντέ­λο που συν­δυά­ζει κρα­τι­κό έλεγ­χο με καπι­τα­λι­στι­κές πρα­κτι­κές. Το κράτος:

• Κατευ­θύ­νει τις επενδύσεις.
• Ελέγ­χει τις τρά­πε­ζες και τις βασι­κές βιομηχανίες.
• Προ­σφέ­ρει τεχνο­λο­γι­κή υπο­στή­ρι­ξη και φθη­νή εργασία.

Αυτό το σύστη­μα έκα­νε την Κίνα τον ιδα­νι­κό προ­ο­ρι­σμό για τις πολυ­ε­θνι­κές, οι οποί­ες μετα­κί­νη­σαν εκεί την παρα­γω­γή τους, υπο­βαθ­μί­ζο­ντας τη βιο­μη­χα­νι­κή βάση της Δύσης.

2.2. Ο ρόλος των δυτικών εταιρειών

Οι δυτι­κές εται­ρεί­ες (Apple, Nike, κ.ά.) επω­φε­λή­θη­καν από το χαμη­λό κόστος παρα­γω­γής στην Κίνα, αυξά­νο­ντας τα κέρ­δη τους. Ωστό­σο, αυτό είχε ως αποτέλεσμα:

• Απώ­λεια εργα­σιών στις ΗΠΑ και την Ευρώπη.
• Εξάρ­τη­ση από κινε­ζι­κά προϊόντα.

---

3. Οι δασμοί του Τραμπ: Αποτυχημένη αντιστροφή;

3.1. Ο στόχος: Επαναφορά παραγωγής στις ΗΠΑ

Ο Τραμπ εισή­γα­γε δασμούς σε κινε­ζι­κά προ­ϊ­ό­ντα με σκοπό:

• Να κάνει την παρα­γω­γή στην Κίνα λιγό­τε­ρο κερ­δο­φό­ρα.
• Να παρα­κι­νή­σει τις εται­ρεί­ες να επι­στρέ­ψουν στις ΗΠΑ.

3.2. Η πραγματικότητα: Το κεφάλαιο δεν επιστρέφει

Αντί να επι­στρέ­ψουν στις ΗΠΑ, πολ­λές εται­ρεί­ες μετα­κι­νή­θη­καν σε άλλες ασια­τι­κές χώρες (Βιετ­νάμ, Ινδία, Μπα­γκλα­ντές), όπου:

• Το κόστος παρα­γω­γής παρέ­μει­νε χαμηλό.
• Δεν ισχύ­ουν αμε­ρι­κα­νι­κοί δασμοί.

Αυτό δεί­χνει ότι το κεφά­λαιο προ­σαρ­μό­ζε­ται γρη­γο­ρό­τε­ρα από τις κυβερ­νή­σεις.

---

4. Οι αντιφάσεις του συστήματος

4.1. Η Αμερική: Εξαρτημένη στην κατανάλωση, αδύναμη στην παραγωγή

• Οι ΗΠΑ εξα­κο­λου­θούν να είναι ο μεγα­λύ­τε­ρος κατα­να­λω­τι­κός αγο­ράς, αλλά βασί­ζο­νται σε εισαγωγές.
• Η απο­βιο­μη­χα­νι­κο­ποί­η­ση έχει αφή­σει ελά­χι­στη εγχώ­ρια παρα­γω­γι­κή βάση.

4.2. Οι δασμοί ως αντίθετο εργαλείο

Αντί να βοη­θή­σουν τις αμε­ρι­κα­νι­κές εται­ρεί­ες, οι δασμοί:

• Επι­βά­ρυ­ναν τις εται­ρεί­ες που εισά­γουν από την Κίνα.
• Δεν δημιούρ­γη­σαν νέες θέσεις εργα­σί­ας στις ΗΠΑ.

4.3. Η χρηματοπιστωτική οικονομία vs της  πραγματικής Οικονομίας

Όπως επι­ση­μαί­νει ο Thomas Piketty, υπάρ­χει μια βαθιά ανι­σορ­ρο­πία μεταξύ:

• Πραγ­μα­τι­κής οικο­νο­μί­ας (παρα­γω­γή αγαθών).
• Χρη­μα­το­πι­στω­τι­κής οικο­νο­μί­ας (κερ­δο­σκο­πία, χρηματιστήριο).

Οι ΗΠΑ βασί­ζο­νται στο χρη­μα­το­πι­στω­τι­κό σύστη­μα, αλλά η παρα­γω­γι­κή τους βάση συρρικνώνεται.

---

5. Συμπεράσματα: Το μέλλον της παγκοσμιοποίησης

Οι δασμοί του Τραμπ απο­τε­λούν ένα παλιό εργα­λείο σε έναν νέο κόσμο. Το κεφά­λαιο δεν ελέγ­χε­ται πλέ­ον από τα κρά­τη, αλλά από τις πολυ­ε­θνι­κές και τις παγκό­σμιες αγο­ρές.

5.1. Πιθανές λύσεις

• Παγκό­σμια Φορο­λο­γι­κή Συνερ­γα­σία: Για να απο­φευ­χθεί η φορο­α­πο­φυ­γή των πολυεθνικών.
• Επα­νέ­ντα­ξη της Παρα­γω­γής: Με τεχνο­λο­γι­κή και­νο­το­μία (π.χ. ρομποτική).
• Ισχυ­ρό­τε­ροι Εργα­σια­κοί Νόμοι: Για προ­στα­σία των εργαζομένων.

5.2. Το ερώτημα της κυριαρχίας

Το μεγά­λο ερώ­τη­μα παρα­μέ­νει: Μπο­ρούν τα εθνι­κά κρά­τη να ελέγ­ξουν την παγκο­σμιο­ποι­η­μέ­νη οικο­νο­μία; Ή θα πρέ­πει να ανα­πτύ­ξουν νέες μορ­φές υπε­ρε­θνι­κής δια­κυ­βέρ­νη­σης;

---

Βιβλιογραφία

1. Harvey, D. (2005). A Brief History of Neoliberalism. Oxford University Press.
2. Stiglitz, J. E. (2002). Globalization and Its Discontents. W. W. Norton & Company.
3. Rodrik, D. (2011). The Globalization Paradox: Democracy and the Future of the World Economy. W. W. Norton & Company.
4. Piketty, T. (2014). Capital in the Twenty-First Century. Harvard University Press.
5. Klein, N. (2007). The Shock Doctrine: The Rise of Disaster Capitalism. Metropolitan Books.
6. Reich, R. (2010). Aftershock: The Next Economy and America’s Future. Alfred A. Knopf.
7. Baldwin, R. (2016). The Great Convergence: Information Technology and the New Globalization. Harvard University Press.
8. Friedman, T. L. (2005). The World Is Flat: A Brief History of the Twenty-First Century. Farrar, Straus and Giroux.

Βρεί­τε μας και στη σελί­δα μας στο Facebook: Η Οικο­νο­μία σήμερα